31 lipca

Jutro mija 70 rocznica wybuchu najkrwawszego i najbardziej kontrowersyjnego z powstań polskich - Powstania Warszawskiego

 

Spory do dziś toczą się o to czy miało ono wogóle wybuchnąć. Patrząc tylko na same liczby to oczywistym jest że od początku jego uczestnicy nie mieli szans na zwycięstwo. W samym dowództwie Armii Krajowej toczył się na tym tle spór pomiędzy "jastrzębiami " (Pełczyński, Okulicki, Chruściel) którzy chcieli walczyć już, teraz, zdobywając brakującą broń na wrogu, wierząc w zapał i siłę masowego ruchu mieszkańców stolicy, a zwolennikami rozpoczęcia walki gdy Armia Czerwona zajmie już przynajmniej część Warszawy (Bokszczanin, Iranek-Osmecki, Szostak). Co ważne walkę chcieli rozpocząć jedni i drudzy, mimo iż było już wiadomo jak Sowieci traktują na kresach wschodnich pomagających im w walkach z Niemcami żołnierzy AK (Krzyżanowski, Kalenkiewicz). 

Spierać można się co do terminu -  komendant główny AK, gen. Tadeusz "Bór" Komorowski, podjął decyzję o rozpoczęciu powstania pod naciskiem "jastrzębi", i w oparciu o niepotwierdzone w 100% informacje jakoby Armia Czerwona zajęła miejscowości leżące 15 - 20 km od Warszawy ( skąd wkrótce wyparł ją niemiecki kontratak). Ponadto spory o to czy powstanie należy rozpocząć toczyły się także wśród najwyższych władz emigracyjnych. Premier rządu polskiego na uchodźstwie Stanisław Mikołajczyk był zwolennikiem rozpoczęcia powstania, natomiast przeciwnikiem tej koncepcji był naczelny wódz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie gen. Kazimierz Sosnkowski.

Z dzisiejszego punktu widzenia gdy już wiemy że od końca 1943 r. (w wyniku konferencji "Wielkiej Trójki" w Teheranie) było pewne że kraje Europy Środkowo - Wschodniej znajdą się po zakończeniu II wojny światowej w radzieckiej strefie wpływów rozpoczynanie Powstania Warszawskiego może się nam wydawać niepotrzebne, może być traktowane jak zbrodnicza głupota. Natomiast oceniając powstanie trzeba spróbować spojrzeć na nie oczyma żołnierzy AK, mieszkańców Warszawy. Widzą wycofujące się w nieładzie oddziały niemieckie, docierają do nich apele o podjęcie walki przeciw Niemcom emitowane przez  Radiostację im. Tadeusza Kościuszki (nikt nie wiedział że nadawała ona z...Moskwy)...jest szansa odegrać się na znienawidzonym wrogu za 5 lat straszliwej, krwawej okupacji...za Wawer...Palmiry...Pawiak...Aleję Szucha. Wśród niektórych dowódców AK zachodziła nawet obawa że jeśli nie wydadzą rozkazu rozpoczęcia powstania rwącym się do niego młodym ludziom to niektóre oddziały samorzutnie rozpoczną walkę z Niemcami, co skończyłoby się ogromnymi stratami tak wśród żołnierzy AK, jak i ludności cywilnej, a całą Warszawę czekałby los warszawskiego getta. Poza tym fakt śmierci z honorem, z bronią w ręku w walce dla Ojczyzny,  był (jakkolwiek dla dzisiejszego młodego pokolenia może zabrzmieć to dziwnie) dla wielu młodych ludzi czasów okupacji hitlerowskiej, dla pokolenia "Kolumbów rocznik 20" czymś pięknym, wspaniałym. O tym jak doszło do wydania rozkazu ustalającego godzinę "W" na godzinę 17 dnia 1 sierpnia 1944 r. możemy przeczytać w poniższym felietonie pióra Włodzimierza Kalickiego. 

31 lipca 1944.

Oni zaraz tu będą

Płk dyplomowany Janusz Bokszczanin "Sęk", drugi zastępca szefa sztabu Komendy Głównej AK, wychodzi z mieszkania o 8 rano. O 9.15 ma zjawić się na konspiracyjnej odprawie dowództwa AK w lokalu na ul. Pańskiej.

Tramwajem jedzie do Cmentarza Powązkowskiego. Dalej idzie piechotą. Ryzyko wpadnięcia tramwaju w łapankę jest zbyt duże. Gdy Bokszczanin dochodzi do Pańskiej, jest dopiero wpół do dziewiątej. Zasady konspiracji zabraniają przychodzenia na zebranie przed czasem, więc "Sęk" zawraca i nieśpiesznie spaceruje po sąsiednich ulicach.

Niemcy wydali zakaz gromadzenia się ludności w większych grupach, ale warszawiacy nic sobie z tego nie robią. Stoją po kilku, kilkunastu i zapalczywie dyskutują o sytuacji militarnej. Bokszczanin podchodzi do jednej z grupek, przysłuchuje się rozmowie. Z rosnącym zdumieniem słucha jakiegoś mężczyzny, który opowiada, że Niemcy przygotowują wielkie przeciwuderzenie pod Siedlcami. Nikogo to nie dziwi, słuchacze kiwają głowami. Tymczasem dowództwo AK od kilku dni spiera się, czy Wehrmacht ma w ogóle siły do kontrnatarcia.

Parę kroków dalej Bokszczanin dostrzega leżące na jezdni ulotki. Podnosi jedną z nich: "Warszawiacy, na co czekacie? Na rozkazy AK, które nie nadejdą? Armia Czerwona znajduje się u wrót miasta. Powstańcie, nie czekając, pomóżcie Armii Czerwonej przekroczyć Wisłę, uwolnijcie wasze miasto, zanim zniszczy je armia niemiecka". Na ulotce podpisany jest "generał Rola, dowódca Armii Polskiej".

Przechodzień wyjaśnia "Sękowi", że mnóstwo tych ulotek zrzuciły w nocy samoloty sowieckie.

Punktualnie o 9.15 płk Bokszczanin wchodzi do domu na Pańskiej i idzie prosto na górę. W dużym pokoju, w którym odbywają się narady, stoi tylko okrągły stół i krzesła. Za oknem widać ruiny getta. W pięciominutowych odstępach przychodzą oficerowie Komendy Głównej oraz płk Antoni Chruściel "Monter", komendant Okręgu Warszawa AK. Ostatni pojawia się dowódca AK gen. Tadeusz Komorowski "Bór". Siada przy stole, plecami do okna.

Oficerowie KG spotykają się na odprawach dwa razy dziennie. Muszą rozstrzygnąć: bić się czy nie bić? Tu, w Warszawie. Argumentów za powstaniem jest niemało: Armia Krajowa w stolicy liczy około 50 tys. doskonale wyszkolonych żołnierzy. Chcą walczyć - cztery lata czekali na tę chwilę. Bić się chce także ludność cywilna. Jeśli gen. "Bór" nie da rozkazu do powstania, może wybuchnąć ono samorzutnie. Zwłaszcza że Moskwa i komuniści judzą warszawiaków do walki.

Coraz wyraźniej widać, że Kreml zamierza zaprowadzić w Polsce sowieckie porządki. Wyzwolenie stolicy własnymi siłami dałoby legalnym władzom Państwa Podziemnego szansę na formalne uchwycenie władzy w Polsce uwolnionej od niemieckiego okupanta. Według niepotwierdzonych meldunków Armia Czerwona walczy tuż pod Warszawą, a na południe od stolicy sforsowała Wisłę i jest już w Warce.

A jeśli Wehrmacht przeprowadzi w rejonie Warszawy skuteczne przeciwuderzenie? Jeśli Rosjanie wstrzymają ofensywę, zostawią powstanie na pastwę Niemców? No i czym się bić? AK w stolicy ma raptem nieco ponad 3800 pistoletów, 2600 karabinów, 657 pistoletów maszynowych i niespełna 200 karabinów maszynowych. Amunicji starczy zaledwie na dwa dni intensywnych walk.

Naradę rozpoczyna szef sztabu KG Tadeusz Pełczyński "Grzegorz". Należy do grupy jastrzębi w KG prących do walki. Zapewnia, że Rosjanie atakują już Pragę, zajęli Warkę i okrążają Warszawę. Nalega, by natychmiast podjąć decyzję o rozpoczęciu powstania.

Kazimierz Iranek-Osmecki "Heller", szef wywiadu AK, omawia meldunki swych podwładnych. Jego zdaniem Niemcy wkrótce zaatakują pod Warszawą pozbawione osłony od północy jednostki sowieckie. Uważa, że powstania rozpoczynać nie należy - trzeba czekać.

Popiera go płk Pluta-Czachowski, zastępca szefa sztabu KG AK. Mówi twardo, że AK w stolicy jest tak słabo uzbrojona, iż dowódcy nie mają prawa wydawać rozkazu do walki. Płk Leopold Okulicki "Niedźwiadek", kolejny z jastrzębi w dowództwie AK, zdenerwowany ripostuje, że powstańcy, atakując, zdobędą wiele broni.

Znużony, wyczerpany gen. "Bór" zarządza głosowanie. Pięciu oficerów dowództwa Armii Krajowej jest za podjęciem walki natychmiast, pięciu - przeciw. "Bór" podsumowuje: "Nie wydaje mi się, aby zostały spełnione warunki do rozpoczęcia walki teraz. Jutro zbierzemy się znowu o 19 na ul. Chłodnej 4, aby przestudiować rozwój sytuacji".

Ale jeszcze dziś ma się odbyć druga, popołudniowa odprawa KG na Pańskiej.

Płk Iranek-Osmecki wyrusza na nią z placu Napoleona o 16.45. Na mieście jest niespokojnie, co rusz słychać krótkie wymiany strzałów między akowcami i niemieckimi patrolami. Przed chwilą Iranek otrzymał wiadomość, że niemieckie przeciwnatarcie rozpocznie się lada chwila. Jest spokojny, rozluźniony. Ma dużo czasu, a przed sobą raptem kilkusetmetrowy spacer. Pewien jest, że swoim wystąpieniem na porannej odprawie zażegnał widmo szybkiego wybuchu powstania. Na Marszałkowskiej niespodziewanie zatrzymuje go niemiecka zapora. Nadkłada drogi. Na Pańską przychodzi z opóźnieniem. W przedpokoju wpada na gen. "Bora". Dowódca AK jest sam, w płaszczu i kapeluszu. Zaskoczony Iranek pyta: "Jak to, pan jest sam, pozostali nie przyszli?".

"Zebranie się skończyło. Wydałem rozkaz do rozpoczęcia walk" - odpowiada szybko "Bór".

Kompletnie zaskoczony Iranek pyta bezradnie: "Ale dlaczego?".

„ » Monter «przyniósł informacje, według których czołgi sowieckie zajmują właśnie Okuniew, Radość i Miłosną oraz zrobiły wyłom na przyczółku mostowym na Pradze. Powiedział, że jeśli nie zaczniemy natychmiast, to ryzykujemy, że możemy się spóźnić. Wydałem więc rozkaz” - opowiada dowódca AK.
Wstrząśnięty Iranek patrzy „Borowi” prosto w oczy: „Popełnił pan błąd, panie generale. Informacje od » Montera «nie są ścisłe. Ostatnie raporty od moich agentów dementują wyraźnie pogłoski, że przyczółek na Pradze został rozbity. Przeciwnie, potwierdzają, co mówiłem rano: Niemcy przygotowują się do kontrnatarcia”.

"Bór" opada na krzesło, przesuwa ręką po czole. Pyta bezradnie, czy na pewno wiadomość "Montera" jest nieprawdziwa. "Zapewniam pana, generale" - odpowiada stanowczo Iranek.

"Co robić? Co robić?" - szepcze "Bór". Iranek przytomnie pyta go, czy jest pod ręką jakaś łączniczka, by pchnąć ją do "Montera" i odwołać rozkaz. Bór spogląda na zegarek. W tym momencie wchodzi spóźniony płk Józef Szostak, szef operacji KG AK: "Co się dzieje? Czy odprawa już zakończona?".

"Bór" nie zwraca na niego uwagi, szepce do siebie, że "Monter" wyszedł godzinę temu i już zdążył rozesłać rozkazy. Już za późno.

Szostak krzyczy: "Jak to, wydał pan rozkazy, nie radząc się Iranka ani mnie!? To szaleństwo! Damy się w ten sposób wymordować!".

"Bór" szepce: "Za późno, nie możemy już nic zrobić". Wstaje z krzesła i wychodzi. Na schodach mija się z kolejnym spóźnionym, płk. Józefem Plutą-Czachowskim.

Pułkownicy Iranek, Szostak, Pluta-Czachowski spoglądają na siebie bez słów. Pierwszy podrywa się Iranek:

"Nic już na to nie poradzimy. Zróbmy wszystko, na co nas stać, aby sprawy potoczyły się z możliwie jak najmniejszą szkodą".

Gdy Iranek łapie za klamkę, Pluta mówi: "A propos, właśnie zaczyna się przeciwnatarcie niemieckie".